THIÊN CHÚA ĐỒNG HÀNH VỚI GIA-CÓP TRONG CHUYẾN ĐI TỪ CANAAN TỚI AI CẬP
(St 46, 1-7)
Nội Dung Bản Văn
Chương
46: 1-7.
Ông Gia-cóp lên đường đi Ai-cập
“Ông
Ít-ra-en lên đường, đem theo tất cả những gì ông có. Ông đến Bơ-e Se-va và ông
dâng những lễ tế lên Thiên Chúa của cha ông là I-xa-ác. Thiên Chúa phán với ông
Ít-ra-en trong thị kiến ban đêm, Người phán: “Gia-cóp! Gia-cóp!” Ông thưa: “Dạ,
con đây!” Người phán: “Ta là En, Thiên Chúa của cha ngươi. Đừng sợ xuống Ai-cập,
vì ở đó Ta sẽ làm cho ngươi thành một dân lớn. Chính Ta sẽ xuống Ai-cập với
ngươi và chính Ta cũng sẽ đưa ngươi lên. Giu-se sẽ vuốt mắt cho ngươi.” Ông
Gia-cóp rời Bơ-e Se-va. Các con trai ông Ít-ra-en đã chở ông Gia-cóp, cha họ,
và đàn bà con trẻ của họ trên những chiếc xe Pha-ra-ô đã gửi đến để rước ông
đi. Họ đem theo các đàn vật của họ và các tài sản họ đã gây được ở đất
Ca-na-an, và họ đến Ai-cập, ông Gia-cóp và tất cả dòng dõi ông cùng với ông:
các con trai, cháu nội trai, con gái, cháu nội gái của ông. Ông đưa tất cả dòng
dõi ông vào Ai-cập với ông.”
A. Dẫn Nhập
1. Tổng quan về sách Sáng Thế
Sách Sáng Thế được đặt ở vị trí đầu tiên trong
toàn bộ Kinh Thánh. Cuốn sách này được chia thành hai phần chính: lịch sử khởi
nguyên gồm 11 chương đầu (St 1-11), và lịch sử các Tổ phụ 38 chương còn lại (St
12–50). Chính xác hơn, phần một: lịch sử khởi nguyên từ chương 1 câu 1 cho đến
chương 11 câu 26; phần hai: lịch sử các Tổ phụ: từ chương 11 câu 27 đến hết.
Ngoài ra khi xét về văn chương và cốt truyện, Sáng Thế được chia thành bốn phần
trình thuật chính gồm: trình thuật khởi nguyên (St 1‒11), trình thuật Abraham (St 12‒25), trình thuật Gia-cóp (St: 25‒36), và
trình thuật Giu-se (St 37‒50).
Tư tưởng thần học chủ đạo của Sáng Thế diễn tả
một Thiên Chúa toàn năng và có tương quan sâu sắc với thụ tạo của Ngài. Tư tưởng
đó được khai triển qua ba chiều kích: Đấng Tạo Hóa, Thiên Chúa của phúc lành và
lời hứa, và Thiên Chúa của giao ước. Chiều kích đầu tiên: Thiên Chúa xuất hiện
trong tư cách là vị Thiên Chúa Sáng Tạo. Sáng Thế không nói gì về nguồn gốc, lẫn quá khứ và lịch
sử của Thiên Chúa, nhưng tập trung trình bày đến hoạt động tác tạo của Ngài. Ở
trình thuật này, Thiên Chúa bộc lộ quyền năng vô hạn của mình khi gọi mọi sự từ
hư vô bước ra hiện hữu. Sau khi mỗi giống loài được tạo thành, Ngài đều chúc
lành cho chúng.
Chiều kích thứ hai: Thiên Chúa của phúc lành
và lời hứa. Bởi vì, mọi sự xuất phát từ Thiên Chúa đều tốt đẹp, hạnh phúc và
viên mãn trong cái được ban. Chủ đề phúc lành và lời hứa, là chủ đề thần học
xuyên suốt toàn bộ cuốn sách. Lời chúc lành của Thiên Chúa cho các sinh vật lúc
nhúc đến cặp con người đầu tiên (x. St 1, 20-28) đã đem lại phước lành cho toàn
thế giới. Lời hứa được đưa ra sau khi con người phạm tội, Thiên Chúa đã tỏ lòng
thương xót của mình khi nói đến ơn cứu thoát từ dòng dõi người đàn bà. Chiều
kích thứ ba: Thiên Chúa của giao ước. Đầu tiên là giao ước của Thiên Chúa với
ông Nô-ê (x. St 9,8-17), sau đó giao ước với ông Abraham. Chính vì muốn thực
thi ơn cứu độ mà Thiên Chúa cần đến sự cộng tác của con người, nhưng tự bản chất
con người mỏng giòn, yếu đuối và hay thay đổi, nên Thiên Chúa phải lập giao ước
để theo sát và nâng đỡ con người.
Những chương cuối của Sáng Thế là trình thuật
về Giu-se, trong đó có đề cập đến gia đình ông Gia-cóp đã phải chịu thiếu thốn
do nạn đói nên ông sai các con đến Ai-cập để mua lúa mì, từ đó Giu-se và các
anh em được gặp nhau. Sau khi gặp các anh em, Giu-se đã mời cha mình là Gia-cóp
cùng toàn bộ gia đình xuống Ai-cập để tiện bề cấp dưỡng. Ông Ít-ra-en lên đường,
đem theo tất cả những gì ông có (St 46:1). Qua cuộc khởi hành của gia đình ông
Gia-cóp trong St 46:1-7, Thiên Chúa đã biểu lộ sự quan phòng và thực hiện lời hứa
của Ngài về một dân riêng, hầu ban ơn cứu độ cho nhân loại. Phân đoạn di cư của
gia đình Gia-cóp từ Canaan sang Ai-cập (St 46: 1-7), nằm gọn trong trình thuật
về Giu-se. Đây chỉ là một biến cố nhỏ, nhưng kỳ thực lại chứa đựng vai trò lớn
lao trong việc thực hiện lời hứa cứu độ của Thiên Chúa.
2. Khung cảnh của bản văn St 46: 1-7
Khung cảnh gần của đoạn St 46: 1-7 là phần đầu
trong bốn phần tường thuật hành trình xuống Ai-cập của Gia-cóp, với các hoạt động
đầu tiên của chuyến đi. Phần hai liệt kê danh sách những thành viên gia đình
Gia-cóp (St 46: 8-27). Phần ba (St 46: 28-30), Gia-cóp gặp gỡ Giu-se. Phần bốn
(St 46: 31- 47:12), Gia-cóp gặp gỡ vua Pha-ra-ô.[1]
Khung cảnh xa, của đoạn St 46: 1-7 thuộc trình thuật về Giu-se. Câu chuyện về
Giu-se là phần chính của Sáng thế. Nội dung chính của trình thuật Giu-se nói về
các biến cố ông trải qua và sự quan phòng của Thiên Chúa đối với ông. Như vậy, từ
khung cảnh xa và gần giúp người đọc hiểu hơn về lý do, mục đích và sứ vụ của
chuyến đi từ Canaan xuống Ai-cập của Gia-cóp và gia đình. Đoạn văn đang nghiên
cứu như là lời mở đầu cho toàn bộ chuyến đi, đồng thời mở ra một giai đoạn lịch
sử kéo dài suốt 430 năm (x. Xh 12: 40)[2]
dân Israel đã sinh sôi nảy nở thành một dân tộc.
3. Cấu trúc của bản văn
Từ khung cảnh trình bày ở trên, đoạn Kinh
Thánh St 46: 1-7 có thể chia thành hai phần. Phần một từ câu 1-4, phần này mang
nội dung chính là lời phán và hứa của Thiên Chúa với Gia-cóp, nội dung lời phán
bao gồm: trấn an, nhắc lại lời hứa về dòng dõi, và ban lời hứa đồng hành. Vì vậy,
tên của phân đoạn là: “Chúa truyền cho Gia-cóp xuống Ai-cập”. Phần hai,
câu 5-7 diễn tả việc di chuyển cách triệt để của gia đình Gia-cóp từ Canaan tới
Ai-cập. Vì vậy tên của phân đoạn là: “Gia
đình Gia-cóp rời Bơ-e Se-ba xuống Ai-cập”.[3]
4. Dẫn vào phần nghiên cứu
Trước khi đi vào bản văn, người viết
xác định rằng nội dung và văn phong của đoạn Kinh Thánh (St 46:1-7) có nhiều hướng
phân tích. Tuy nhiên, vì giới hạn người viết chỉ nhấn mạnh tới Lời Hứa và Danh Xưng Của Thiên Chúa, được tỏ lộ trong dòng lịch sử nhân loại qua các
Tổ phụ. Phạm vi bài viết không thể giải quyết vấn đề này một cách rốt
ráo, nhưng một câu hỏi cần phải đề cập trước khi đi
vào phân tích bản văn là: tại sao Thiên Chúa luôn giới thiệu mình trong mỗi cuộc
thần hiện. Kể từ sau khi tổ tông của con người sa ngã, các mối tương quan của
con người với Thiên Chúa bị đổ vỡ, và sự thánh thiện để được gặp và được ở bên
Thiên Chúa cũng mất đi. Từ đó, con người không còn nhận ra tiếng Thiên Chúa nữa.
Nhưng, xuyên suốt lịch sử cứu độ, Thiên Chúa vẫn yêu thương và nói cho con người
biết về mình. Cách cụ thể, Thiên Chúa đã gọi các Tổ phụ để thành lập một dân
riêng hầu ban ơn cứu độ cho toàn nhân loại.
B. Phân tích bản văn St 46, 1-7
1. Phân đoạn một: Chúa truyền cho Gia-cóp xuống
Ai-cập (câu 1-4)
Dọc đường sang Ai-cập, Gia-cóp đã dâng lễ tế
cho Thiên Chúa tại Bơ-e Se-va. Khi trước, cũng tại nơi đây, Abraham đã lập giao
ước với vua của A-vi-me-léc, sau đó ông kêu cầu danh Đức Chúa (x. St 21:32-34).
Abraham sống ở Bơ-e Se-va và được Chúa che chở cho ông sống lâu dài (x. St
22:19). Tiếp theo, I-sa-ác lập giao ước (lời thề) với vua của A-vi-me-léc tại
Bơ-e Se-va, sau đó Chúa hiện ra với ông tại đây (x. St 26: 23-31). Vì vậy, Bơ-e
Se-va như là một biểu tượng cho thấy các lời thề, lời hứa, cam kết được tạo
nên. Chính vì yếu tố đó mà sự hiện diện thường xuyên của Thiên Chúa với các Tổ
phụ được đánh dấu bằng những lần gặp gỡ cách trực tiếp. Hơn nữa, nơi đây các Tổ
phụ đã dựng bàn thờ kính Chúa, đã có kinh nghiệm sâu đậm về Ngài. Chính Sau đó,
chính Thiên Chúa đã bảo vệ họ, cũng như nhiều lệnh truyền từ Thiên Chúa được
ban ra từ đây. Có lẽ từ kinh nghiệm đó nên khi đi qua đây Gia-cóp đã dựng bàn
thờ dâng lễ tế lên Thiên Chúa, như là một cử chỉ để nhớ đến các bậc tổ tiên,
xin phước lành từ Thiên Chúa.[4] Và
Thiên Chúa đã lắng nghe ông, sau đó ban lệnh truyền cho ông, để ông biết được ý
nghĩa đích thực của chuyến đi còn cao cả hơn dự định ban đầu của ông.
Trong thị kiến Chúa phán: “Ta là En,” cho
Gia-cóp biết danh này, Ngài cũng đã giới thiệu với Gia-cóp ở lần nguy hiểm trước
(x. St 31:13). Lần đó Chúa tỏ lộ danh En cho Gia-cóp, là lúc ông đang chạy khỏi
vùng Ha-ran, trốn truy đuổi của cha vợ, trong nguy nan Chúa đã đến và giới thiệu
với ông, lần tỏ hiện đó Thiên Chúa nhắc lại biến cố lần trước tại Bết Ên (St
28: 13). Như vậy, điệp khúc mỗi khi Thiên Chúa giới thiệu mình như thế, nhằm mục
đích cho Gia-cóp biết Ngài là ai, và sau nguy hiểm rình rập, ông được an toàn.
Việc Thiên Chúa tỏ lộ danh xưng cho Gia-cóp để ông nhận ra rằng: Đấng mà đang
phán với ông cũng chính là Đấng đã phán với ông trong các lần ông gặp nguy hiểm
trước, và sau đó ông được an toàn, không những thế còn nhận được nhiều lợi ích
nữa. Bây giờ chính Đấng đó sai ông xuống Ai-cập thì chắc chắn ông sẽ an toàn,
mà dù có bao nhiêu mối nguy hại tiềm ẩn. Vì vậy, Đấng đang sai Gia-cóp, muốn ông
thực thi điều gì đó.
Sau khi giới thiệu mình là En, Thiên Chúa tiếp
tục giới thiệu: “Thiên Chúa của cha ngươi” (St 46,3b). Việc giới thiệu xảy ra
khi tâm trạng Gia-cóp ở trong sự lo sợ, bất an, từ đó làm ông nhớ lại các biến
cố nguy hiểm mà Abraham, I-sa-ác đã trải qua, và các biến cố của mình trước đây
như: lần chạy trốn E-xau (x. St 28: 13-16), lần chạy trốn La-ban cha vợ ông (St
31:3), và lần khi ông quay về chạm trán với E-xau (St 32:10). Từ đó, nói lên mối
tương quan trực tiếp giữa Thiên Chúa với các tổ phụ và chính ông. Như vậy, việc
Thiên Chúa giới thiệu mình trên đường Gia-cóp xuống Ai-cập làm giúp ông tăng niềm
tin về vị Thiên Chúa quan phòng. Việc giới thiệu đó cũng giúp ông xác tín rằng
chính Thiên Chúa đang phán đây là người đã giúp tổ tiên ông khỏi nhiều tai họa,
đồng thời giúp ông hòa giải với người anh và cha vợ. Và giờ đây chính Đấng đó bảo
ông xuống Ai-cập, ông sẽ vững tin hơn, và mau mắn hơn khi thực thi lệnh truyền.
Như vậy, danh xưng “Thiên Chúa của cha ông” biểu hiện một chiều kích thần học
quan trọng, hàm chứa một mối tương quan cá nhân đặc thù giữa Thiên Chúa và các
Tổ phụ. Hơn nữa lối xưng hô “Thiên Chúa của cha ngươi” mà Thiên Chúa giới thiệu
cho Gia-cóp, sau này chính Ngài đã dùng để giới thiệu cho Mô-sê, tạo cơ sở cho
mối tương quan qua giao ước giữa Thiên Chúa và dân Israel sau này.[5] Đồng
thời, cũng nói lên sự hiện diện siêu việt của Thiên Chúa ở khắp nơi chứ không
riêng một địa điểm cụ thể nào.
Ngoài ra việc khẳng định “Thiên Chúa của cha
ngươi” sau danh En, nhằm giải thích cho Gia-cóp khỏi nhầm lẫn với những vị thần
khác trong xứ Canaan. Thật vậy, danh xưng En cũng được các dân tộc cùng thời với
các Tổ phụ dùng để gọi tên vị thần của họ. Trước cả khi các Tổ phụ tới Canaan,
thì dân bản xứ đã thờ phượng thần En/ El tại nhiều đền thánh, dưới nhiều tước
phẩm khác nhau. Chẳng hạn như thần El Elyon (Thiên Chúa Tối Cao) được vua của
thành Salem là Menkixêđê tôn thờ (x. St 14:19-20). Hay thần El Olam (Thiên Chúa
Vĩnh Cửu) được tôn thờ tại Bơ-e Se-va và thần El Berit (Thiên Chúa của Giao ước)
được tôn thờ tại Sikem.[6]
Vì vậy, danh xưng “Thiên
Chúa của cha ngươi”, được tỏ cho các tổ phụ nhằm với việc phân định rõ
Thiên Chúa của các tổ phụ không phải bất kỳ vị thần nào mà dân Canaan biết đến.
Vì vậy, danh hiệu này có ý nghĩa riêng biệt đối với các Tổ phụ; bởi Thiên Chúa
là Đấng đã đi vào cuộc sống các Tổ phụ và từng bước dẫn dắt các ngài hướng tới
mối tương giao ngày một gần gũi và thân mật hơn.[7]
Như thế, danh Thiên Chúa qua các danh hiệu “Thiên Chúa của cha ngươi” thời các
Tổ phụ vừa mang sắc thái Ngài là Thiên Chúa của lịch sử (Thiên Chúa của
Abraham, Thiên Chúa của I-sa-ác, Thiên Chúa của Gia-cóp) lại vừa mang sắc thái
Ngài là Thiên Chúa của trời đất (Thiên Chúa Toàn Năng, Thiên Chúa Tối Cao,
Thiên Chúa Vĩnh Cửu …). Thiên Chúa sẽ tiếp tục mạc khải cách rõ ràng và thâm
sâu hơn về chính Ngài cũng như danh Ngài qua các giai đoạn kế tiếp của lịch sử
cứu độ.
Sau lời giới thiệu, là lời trấn an Thiên Chúa
dành cho Gia-cóp: “Đừng sợ”. Có lẽ Gia-cóp lo sợ dọc đường đi ông bị tấn công,
hoặc tại Ai-cập đang ẩn tàng nguy hiểm nào đó. Vì từ trước, I-sa-ác muốn xuống
Ai-cập khi có nạn đói nhưng Thiên Chúa đã can ngăn (x. St 26: 2). Nhưng điểm đặc
biệt lần này khi Chúa phán đừng sợ, ngoài việc Thiên Chúa trấn an, Ngài còn ban
lời hứa điều này vượt trên nỗi sợ của ông. Và ông tin chắc lời hứa sẽ thành hiện
thực, cụ thể đã xảy ra với Abraham sau chiến thắng cuộc viễn chinh bốn vua, và
Thiên Chúa ban lời hứa (x St 15:1). Sự việc tương tự cũng xảy ra với I-xa-ác,
sau khi ông đào được giếng cho đàn súc vật uống (x. 26:24). Bây giờ, Thiên Chúa
lặp lại điệp khúc này với Gia-cóp, chứng tỏ rằng Thiên Chúa đang có dự định gì
đó đối với ông.[8] Vì vậy,
khi phán đừng sợ ngoài việc cổ vũ tinh thần người tôi tớ. Đừng sợ, còn đi kèm với
lời hứa sau đó, nhằm nhắn nhủ sứ vụ mà Thiên Chúa ủy thác. Hơn nữa, đừng sợ còn
mang nghĩa hãy hy vọng, và tiếp tục vững tin vào Thiên Chúa và quyền năng của
Ngài. Do đó, sau khi phán với Gia-cóp đừng sợ, Thiên Chúa cũng đề cập tới tương
lai, là lời hứa đồng hành.
Sau khi trấn an Gia-cóp, Thiên Chúa nhắc lại lời
Ngài đã hứa với ông trước đây: “Ta sẽ làm cho ngươi thành một dân lớn”, và ban
lời hứa đồng hành trong chuyến đi, đồng thời tiên báo cho ông về cái chết (x.
St 46: 3-4). Như vậy, việc nhắc lại lời hứa và để ông biết rằng ngoài việc ông
đến gặp Giu-se trước khi chết, thì biến cố ông ra đi còn mang sứ vụ thực hiện lời
Thiên Chúa hứa, để một dân lớn được hình thành từ ông. Nhưng để Gia-cóp yên tâm
hơn khi lên đường, sau khi nhắc lại lời hứa Thiên Chúa đã bảo đảm về việc sẽ ở
cùng và đi cùng trên chuyến đi, Ngài sẽ làm cho mọi khó khăn của chuyến đi trở
nên nhẹ nhàng, nhờ đó mà Gia-cóp vượt thắng được những nỗi chán chường hay mỏi
mệt. Việc Thiên Chúa hứa ở cùng với người tôi tớ của Ngài, đã xảy ra với
I-xa-ác khi đang phải đấu tranh với vua A-vi-me-lếch (x. St 26: 24). Sau đó,
thì mọi hoạt động của I-xa-ác được thuận lợi và an toàn. Hơn nữa, Thiên Chúa đã
hứa ở với Gia-cóp khi ông đang chạy trốn E-xau (x. St 28: 15). Sau lần hứa đó,
Gia-cóp đã an toàn thoát mọi hiểm nguy và còn nhận được nhiều may mắn khác nữa
(x. St 29: 1-30). Và bây giờ trên hành trình xuống Ai-cập, lòng nặng trĩu lo
âu, Thiên Chúa hứa đồng hành với ông. Từ đây, ông vững tin vào Thiên Chúa, phó
thác vào quyền năng của Ngài, và từ ông một dân tộc theo lời hứa được nảy sinh.
Việc Chúa hứa ở cùng, xảy ra nhiều lần trong Tân Ước, một trong số đó chính là
sau khi sai các tông đồ đi rao giảng Đức Giê-su đã hứa ở cùng các ông mọi ngày
cho đến tận thế (x. Mt 28: 20).
2. Phân đoạn 2: Gia-cóp và gia đình xuống Ai-cập
Sau khi nghe Thiên Chúa phán bảo xuống Ai-cập,
Gia-cóp đã trỗi dậy đem tất cả những gì ông có lên đường. “Họ đem theo các đàn
vật của họ và các tài sản họ đã gây được ở đất Canaan” (St 46: 6). Dường như,
khi nhận được lời hứa từ Thiên Chúa, Gia-cóp không còn sợ hãi hay lo âu nữa.[9] Việc
ông đem theo mọi thứ ông có xuống Ai-cập, chứng tỏ sự vâng phục dứt khoát, đi
không hẹn ngày về. Điều đó cũng chứng tỏ tâm trí ông quy hướng tất cả về Thiên
Chúa, vâng theo thánh ý Thiên Chúa cách trọn vẹn, không lưu luyến, không hồ
nghi bất cứ điều gì. Chẳng thế mà sau này, trong Tân Ước, chính Đức Giê-su cũng
đã khuyên các môn đệ hãy tìm kiếm kho tàng trên trời, vì của ở đâu thì lòng ở
đó (x. Lc 12: 34).
Như vậy, ngoài ý nghĩa vâng lệnh Thiên Chúa,
cuộc hành trình của Gia-cóp còn mang tính đối lập với các cuộc hành trình của
các con ông trong những lần xuống Ai-cập trước đó. Đối lập đầu tiên về tư tưởng,
những người con trai của Gia-cóp đi với tâm thái của một “người tị nạn” đến để
mong được đổi lấy lương thực nhằm giúp gia đình thoát đói, và các lần di chuyển
này không hề có cuộc thần hiện nào của Thiên Chúa. Trong khi đó, Gia-cóp ra đi
mang trên mình lời hứa của Thiên Chúa, và được Thiên Chúa đảm bảo về cuộc hành
trình. Vì vậy, cuộc ra đi của Gia-cóp mang ý nghĩa đặc biệt về lời hứa cứu độ
được thực hiện.
Hơn nữa, khi đặt song đối hành trình của
Gia-cóp và gia đình xuống Ai-cập, với hành trình của Abraham đã rời Ha-ran của
người Chaldea và đi đến Canaan (x. St 12: 4-5), cả hai người đàn ông đã rời khỏi
vùng đất họ sinh ra để tuân theo ý muốn của Thiên Chúa. Điểm chung nổi bật của
của hai người đàn ông là sự vâng lời triệt để, với vai trò quan trọng trong việc
thực hiện lời hứa của Thiên Chúa. Hơn nữa, trình thuật nhấn mạnh hai ông “đem
theo tất cả những gì mình có” và đi đến nơi mà Thiên Chúa muốn các ông đến.
Phân đoạn này nhấn mạnh về “mọi hạt giống” trong gia đình mà Gia-cóp đem lên
Ai-cập. Những dữ kiện đó đủ cho thấy sự ra đi của Gia-cóp, là chuyến đi thể hiện
sự vâng phục triệt để.[10]
Việc Gia-cóp vâng phục và đi theo lời Chúa
phán, chính là chân dung người tôi tớ trung tín của Thiên Chúa. Sau này trong
Tân Ước, khuôn mẫu này là hình ảnh tiên trưng về người môn đệ. Điểm đặc biệt của
việc người môn đệ chính là thái độ vâng phục một cách mau mắn, triệt để. Mặc dù
chân dung người môn đệ ở Tân Ước thể hiện ra bằng sự bỏ hết tất cả mà theo Đức
Ki-tô, còn Gia-cóp thì đem đi hết mọi thứ mà theo Thiên Chúa. Nhưng hai lối biểu
hiện này không hề đối kháng nhau, trái lại còn bổ túc cho nhau, vì cùng đề cập
đến sự ra đi cách triệt để không còn vương vấn điều gì trước đây, mà chỉ một
lòng một dạ theo Chúa. Việc đã đi mà còn nhìn lại phía sau, nổi bật là hình ảnh
quay đầu của vợ ông Lót khi chạy khỏi thành Xơ-đôm (x. St 19: 1-29). Hậu quả của
việc quay đầu đã khiến bà bị biến thành cột muối, nhưng việc bà quay đầu nhìn lại
không đơn giản chỉ là quay đầu nhìn lại các cột lửa, diêm sinh phía sau, nhưng
ý nghĩa sâu xa ở chỗ đã đi theo Chúa mà quay đầu nhìn lại phía sau, tỏ vẻ sự
luyến tiếc. Chính thái độ nửa vời đã khiến bà không thể tiếp tục hành trình
theo Chúa, nhưng bị đứt gánh giữa đường.
Hành
trình của Gia-cóp còn minh chứng cho lòng trung tín của Thiên Chúa. Lòng trung
tín được thể hiện qua việc thực hiện lời hứa đồng hành với Gia-cóp. Thiên Chúa
không trao sứ vụ cho người tôi tớ rồi bỏ rơi, nhưng Ngài luôn quan tâm nâng đỡ
và chở che. Vì trong kinh nghiệm đức tin và kinh nghiệm sống của Gia-cóp đã có
nhiều lần Thiên Chúa phán và che chở ông. Lần này, Thiên Chúa tiếp tục chở che
ông, không hề có ngoại lệ. Cụ thể khi gặp vua Pha-ra-ô, Gia-cóp đã nói về “Cuộc
đời phiêu bạt của tôi mới được một trăm ba mươi năm, đó là những năm tháng ngắn
ngủi và khổ cực.” (x. St 47: 9). Đằng sau những khổ cực mà ông nói đó, chính là
sự an toàn và đảm bảo của Thiên Chúa. Dường như, Kinh Thánh đã nhiều lần đề cập
đến việc Thiên Chúa đi bước trước, Ngài hiện ra với Gia-cóp trong những cơn
nguy khốn, không đợi ông phải kêu cầu hay van xin.
Hơn nữa, hành trình xuống Ai-cập của Gia-cóp
và toàn bộ gia đình tưởng như là điểm cuối của cuộc hành trình, nhưng thực ra
là mở đầu mới. Điều này được Kinh Thánh tiếp tục trình thuật với các câu chuyện
về mười hai chi tộc, nhằm tiếp tục minh định thế nào là lời hứa và lời chúc
lành của Thiên Chúa. Những lời này được cụ thể hóa bằng hồng ân đất hứa. Bản
văn nhắc lại điều này trong những dòng cuối các trình thuật về các Tổ phụ nhằm
mở ra một trang mới hướng tới câu chuyện Xuất Hành.
3. Mối Liên Hệ Giữa Bản Văn với Đức Kitô
Điểm sáng của việc di cư nơi đại gia đình
Gia-cóp trong Cựu Ước có mối liên hệ chặt chẽ với Tân Ước, nhất là trong tương
quan với Đức Ki-tô. Qua việc rời bỏ quê hương của gia đình Gia-cóp với mục đích
gặp gỡ và có cuộc sống sung túc hơn, cho thấy hình ảnh tiên trưng của việc chạy
trốn sang Ai-cập của gia đình Na-da-rét, nhằm tránh lưỡi gươm của vua Hê-rô-đê.
Khi khởi hành chuyến đi, cả hai trường hợp đều được Thiên Chúa gọi tên người dẫn
đoàn: đầu tiên là Gia-cóp và sau đó là Giu-se (trường hợp Giu-se – chồng bà
Maria được thiên thần Gabrien đem lời Chúa xuống cho ông trong giấc mộng). Hành
động vâng lời Thiên Chúa của Gia-cóp và Giu-se được biểu hiện bằng việc mau mắn
thi hành, nhưng tâm trạng của hai người bị đè nặng bởi sự não nề, chán chường.
Việc đem gia đình mình đi rời bỏ quê hương xứ sở là điều không ai mong muốn, bởi
khi sống ở đâu, người ta quen với văn hóa, khí hậu, thực phẩm, chính trị… của
vùng đó, nay phải cất bước ra đi là điều vô cùng đau xót. Nhưng nhờ sự tác động
hoàn toàn và mạnh mẽ từ Thiên Chúa, những người tôi trung của Ngài đã mạnh mẽ
ra đi. Từ đó cho thấy, Thiên Chúa không làm việc một mình, Ngài luôn muốn con
người cộng tác vào công trình cứu độ của Ngài để đưa con người thoát khỏi vòng
tội lỗi, tới hưởng vinh phúc với Ngài.
Trình thuật về chuyến đi rời bỏ quê hương xứ sở
của Tổ phụ Gia cóp trong Cựu Ước được mọi thế hệ Kitô giáo coi như lời tiên báo
về đấng Mê-si-a, về hành trình lưu lạc của Đức Ki-tô sang Ai-cập. Vì thế đoạn
văn cũng được gọi “Tiền Tin mừng hay Tin mừng khởi thủy”. Điểm đặc biệt hơn, đoạn
Kinh Thánh St 46:1-7 không bị đóng khung trong một bối cảnh duy nhất, nhưng được
mở rộng từ những câu sau đó về dòng tộc nhà Gia-cóp, cho nên về sau đoạn này mới
được chú thích dưới ánh sáng Tin mừng Kitô giáo. “Lời tiên báo” này được dành
cho nhà Nazareth hệ tại ở sự dũng cảm, vâng phục và phó thác vào sự quan phòng
của Thiên Chúa. Ngoài ra chuyến đi này còn báo trước, hình ảnh một Giáo Hội được
sinh ra. Thật vậy, từ sau chuyến đi của gia đình Gia-cóp, mười hai người con của
ông mới chính thức hội ngộ, và được chính Gia-cóp chúc phúc cho từng người. Kể
từ đây, một dân tộc đông đúc và mạnh mẽ được hình thành. Cũng thế, sau khi trở
về từ Ai Cập, Đức Giêsu sống quãng thời gian yên bình và ẩn dật tại Nazareth, để
sau này Ngài chọn nhóm mười hai và thành lập Giáo Hội trên nền tảng đó.
4. Ý Nghĩa Thần Học của Bản Văn
Đặt song đối giữa lời hứa và chuyến đi của
Gia-cóp, hầu như hai thực tại này không liên quan đến nhau, nhất là trong dự định
của Gia-cóp. Liệu trong tâm trí ông có đang nghĩ rằng rời bỏ quê hương đến Ai-cập
sẽ có điều kiện sống tốt hơn, nhờ đó, con cháu đông đúc, rồi thành một dân lớn,
từ đó lời hứa của Thiên Chúa được thực hiện. Thực sự, Gia-cóp ra đi với mong muốn
được gặp đứa con yêu quý đã thất lạc từ lâu, vì từ các lần sang Ai-cập trước đó
các con ông đã về thuật lại cho ông những gì đã xảy ra, hơn hết chính là Giu-se
con ông còn sống. Lúc đầu ông không tin, bởi theo lẽ thường việc Giu-se còn sống
đã là một điều khó có thể chấp nhận, đằng này con ông còn làm tể tướng, lý trí
thông thường làm sao mà dễ dàng chấp nhận được. Mãi cho đến khi các con ông đem
xe và quần áo về cho ông nhìn thấy, thì tinh thần Gia-cóp mới hồi sinh, và ông
mới thực sự tin là Giu-se còn sống. “Ông Ít-ra-en nói: “Thế là đủ! Giu-se, con cha, vẫn còn sống!
Cha sẽ đi để nhìn thấy nó trước khi chết!”” (St 45: 28). Như vậy, mục đích
chính của ông khi ra đi không chỉ để mưu sinh, để bảo toàn mạng sống, cũng
không đi để bảo đảm an toàn cho cả nhà, nhưng ông đi vì một lý do lớn hơn, gặp
đứa con bị thất lạc bấy lâu nay.
Xét
về địa nhân văn của vùng Canaan và Ai-cập, chuyến đi của gia đình ông Gia-cóp
không đáng để ghi chép vào lịch sử, như là một cuộc di dân vĩ mô. Bởi đây là việc
di chuyển của một nhóm nhỏ với số lượng tổng cộng là bảy mươi người (St 46: 27).[11]
Tuy nhiên, dưới nhãn quan chương trình cứu độ của Thiên Chúa, chuyến đi này thực
sự mang tầm vóc lớn lao. Đầu tiên cần trở lại với lời Thiên Chúa phán với Abraham trong một thị
kiến sau chiến thắng bốn vua (x. St 14). Người phán với ông: “Ngươi phải biết rằng:
dòng dõi ngươi sẽ trú ngụ trong một đất không phải của chúng. Chúng sẽ làm tôi
người ta và người ta sẽ hành hạ chúng bốn trăm năm (St 15: 13). Như vậy chuyến
đi của gia đình Gia-cóp mang sứ mệnh đầu tiên là ứng nghiệm lời Thiên Chúa phán
với Abraham - ông nội ông. Nếu Gia-cóp không đi thì lời Chúa đã phán xưa kia
không thể ứng nghiệm. Nhưng tầm vóc của chuyến đi không chỉ đơn giản như vậy, cần
nhớ rằng trước đó Thiên Chúa đã hứa với Abraham, sau đó hứa với Gia-cóp sẽ ban
cho họ một dòng dõi đông đúc. Để có một dòng dõi đông đúc thì ở giai đoạn đầu cần
có những yếu tố tích cực tác động vào. Chẳng hạn như: lương thực phải dồi dào
trong một thời gian dài; đất đai canh tác phải đủ rộng để đảm bảo nghề nghiệp
được duy trì lâu; khí hậu thuận lợi, không có biến động về chiến tranh. Điều
này cho phép những đứa trẻ lớn lên nhanh và có một khởi đầu tốt đẹp… Như vậy,
trong bối cảnh này Gia-cóp rời đi là một quyết định đúng đắn cho dòng dõi ông
sau này, bởi đây đang là giai đoạn của nạn đói, nếu có những đứa trẻ nào sinh
ra trong thời gian này thì không đảm bảo đủ điều kiện để chăm sóc tốt, khi những
đứa trẻ bị suy nhược chính là một trong những nguyên nhân làm nòi giống bị suy
thoái. Hơn nữa, vì có nạn đói, nên khó tránh khỏi xảy ra cướp bóc, tranh giành
lương thực… Vậy, chuyến đi này mang chiều kích để thực hiện cách tốt hơn lời hứa
của Thiên Chúa về một dân riêng, từ đó cho thấy Thiên Chúa luôn dùng những hoạt
động của con người để cộng tác vào kế hoạch cứu độ của Ngài.
C. Phần Ứng Dụng: Bài Học Đức Tin Cho Người Trẻ từ Chuyến Đi của Gia Đình Gia-Cóp
Gia đình Gia-cóp đã
vượt ranh, nghĩa là đi ra khỏi nơi mình sống, ra khỏi vùng an toàn của gia đình
mình, để đến với vùng đất xa xôi theo lời mời gọi của Thiên Chúa, dầu trong
lòng còn đầy những lo âu. Việc ra đi, dấn thân đó đã xảy ra từ những trang đầu
của lịch sử cứu độ, nhưng đến hôm nay vẫn còn mang tính thời sự, nhất là đối với
người trẻ. Ra đi, đặc biệt đến với vùng “ngoại biên” đang cần ánh sáng Tin mừng,
nơi đang thiếu ánh sáng của sự thật, công bằng, bác ái Ki-tô giáo luôn là lời mời
gọi tha thiết của Mẹ Giáo Hội. Chính Đức Giáo Hoàng Phan-xi-cô đã không ngừng mời
gọi người trẻ hãy ra đi để loan báo Tin mừng.
Hơn nữa việc bước
ra khỏi vùng ranh, không chỉ là đi những bước xa xôi về địa lý nhưng là đến với
những mối tương quan đang mờ nhạt sự đối thoại chân thành, đến với những người
xung quanh mình, mà do cuộc sống bộn bề đã làm người ta xa cách nhau. Việc hàn gắn
tương quan đó, được diễn tả bằng việc Gia-cóp mong được gặp đứa con yếu dấu của
mình biết mấy, sau bao năm lưu lạc. Việc đi ra đó đòi hỏi một sự quan tâm, sự
lo lắng cho người thân cận mình.
Nhưng theo một góc
nhìn khác, bước ra khỏi vùng ranh chính là đi ra khỏi quan niệm, định kiến cá
nhân để đến với nhau, đến với sự khác biệt. Gia-cóp ra đi đến với Ai Cập – vùng
đất mà người nơi đây đang khinh miệt và coi thường những người làm nghề du mục
như ông. Dù cho bao thành kiến, loại trừ, nhưng Gia - cóp vẫn ra đi theo tiếng
mời gọi của Thiên Chúa. Đây là tiền đề cho sự đối thoại với những người khác niềm
tin, khác văn hóa… Nếu mỗi người đều đóng kín tâm hồn, khóa chặt bản thân trong
vùng an toàn thì việc đến với nhau chẳng qua chỉ là hình thức vụ lợi, hay tranh
thủ cơ hội nào đó. Đối với họ, tình thương và sự chân thành trở nên một thứ xa
xỉ.
Vì vậy, Giáo Hội
ngày nay mời gọi mọi Kitô hữu, đặc biệt người trẻ không ngừng ra đi. Sự ra đi ấy
không chỉ giới hạn về không gian địa lý, nhưng còn về tư tưởng, và tình yêu. Nhờ
đó, người trẻ có thể hiện diện để đồng hành, để chia sẻ, để an ủi và cảm thông
với cộng đồng nhân loại đang đau khổ, bằng chính đời sống chứng tá thấm đẫm
tinh thần Tin Mừng.
Thư
Mục Tham Khảo
1. CGKPV, Kinh Thánh - ấn bản 2011, Nxb. Tôn Giáo, 2011.
2. Zondervan, NIV, Biblical Theology Study Bible, Follow God’s Redemptive Plan as It Unfolds throughout Scripture, Editor: D. A.
Carson, T. Desmond Alexander, Richard Hess, Douglas J. Moo, publishing house
Zondervan, 2018.
3. Kenneth A. Mathews,
The
New American Commentary, Volume 1B, Genesis 11:27-50:26, Printed in the United States of
America, 2005.
4. John E. Hartley, Genesis (Understanding the
Bible Commentary Series), Grand Rapids, 2000.
5. Peter E. Enns, The NIV Application
Commentary. Zondervan, Grand Rapids, Michigan, 2000.
6. John Day, Yahweh and
the Gods and Goddesses of Canaan, Printed in the New York, 2002.
7. John H. Sailhamer, Genesis-Leviticus (The
Expositor's Bible Commentary), Zondervan, 2008.
8. John S. Barnett, Living Hope for the End of
Days. 365 Daily Devotionals from the Book of Revelation, John Barnett,
2010.
9. John H. Sailhamer, The Pentateuch as
Narrative. Zondervan Publishing House, Grand Rapids, Michigan, 1992.
[1] Cf. Zondervan, NIV, Biblical Theology Study Bible.
300-301.
(Jacob Goes to Egypt. The
accout of Jacob’s Journey to Egypt has four parts: (1) At Beersheba God permit
Jacob to relocate to Egypt (vv. 1-7), (2) List of the name of those who went to
Egypt (vv. 8-28), (3) Jacob encounters Joshep (vv 28-30), (4) Joshep prepares
the way for hí father meet Pharapoh, conscious of Egyptians’strong antipathy
towad shepherds (46: 31-47:12)).
[2] Số 430 năm của Xh 12: 40
khác với 400 năm tại St 15:13 sự khác nhau có thể là do quá trình sao chép bản
văn nên dẫn đến sự chênh lệch đó.
[3] Kenneth
A. Mathews, The New American Commentary, Volume 1B, Genesis 11:27-50:26.
663.
(Ở đoạn này tác giả chia theo
cấu trúc tương tự nhưng gọi tên phân đoạn khác với người viết. Jacob’s
Migration to Egypt (St 46: 1-27. (1) Jacob’s Decent into Egypt (St 46:1-7)-
Sacrifice and Vision at Beersheba (St 46:1-4)- Journey to Egypt (St 46: 5-7).)
[4]
Cf. John E. Hartley, Genesis (Understanding the Bible Commentary Series). §55
Jacop and His Family Move to Egypt (Gen: 46.1-47.12). (46: 1-7/ several
elements common to the experience of the patriachs are present: God appears to
Jacob, Jacob stops along the way to worship God, and the referance to God as
the God of fathers (26:24; 28:13). Israel set out for Egypt, travling from
Hebron by way of Beersheba, where both Abraham and Isaac had live for a time.
This site marked the southern boundary of the promished land (2sam 24:2).
Before leaving the land of promise, Israel offerd sactifices to the God of his
father Isaac (26:3-24; 28:13))
[5] Peter E. Enns, The NIV Application Commentary,
99. (Yahweh is well aware of what the situation is and he will soon do
something about it. Israel is “my people”. He has a special interest in their
safety. He is, after all, the God of Abraham, Isaac, and Jacob. His
relationship with them has a long history.)
[6]
Cf. John Day, Yahweh and the Gods and Goddesses of Canaan, 13-15.
(… Were Yahweh and El
originally the same Deity or not? … Yahweh was a form of the god El from the
beginning or whether they were separate deities .. Rather, this is reminiscent
of Baal… which explains the name Yahweh. I conclude, therefore, that El and
Yahweh were originally distinct deities that became amalgamated… It is
interesting that the Old Testament has no qualms in equating Yahweh with El…)
[7]
Ibdi, John Day, 14.
[8] John H. Sailhamer, Genesis--Leviticus (The Expositor's
Bible Commentary), 324.
(Such a change in attitude
toward the patriarchs’ traveling to Egypt indicates that the Lord is following
a specific plan with regard to the chosen people. Viewed alone, God’s
instructions to Isaac in ch. 26 may leave the impression that he was opposed in
principle to a sojourn in Egypt. This in turn might leave the impression that
the whole story of Joseph, which results in Jacob’s going to Egypt, runs
counter to God’s purposes. When the Lord speaks to Jacob, however, it becomes
clear that a sojourn in Egypt can play a key role in God’s plan. Such a
perspective is also consistent with a central theme of the narrative: God is
working all things for the good of Jacob and his sons (50:20).)
[9]
Cf. John S. Barnett, Living Hope for the End of Days. 365 Daily
Devotionals from the Book of Revelation, 95.
(As parents, we like to say
that to our children, don’t we? During storms in the night when my little ones
have felt insecure, I have comforted them by saying, “Daddy’s here!” Oh, it has
been so sweet! I remember a precious time when my youngest, Elizabeth, was
troubled about something, so I went into her room and said, “I am here,
Elizabeth!”… As a beloved child of God, when you afraid, cry out to Him, “Abba,
Father!” (Romans 8:15)… )
[10] John
H. Sailhamer, The Pentateuch as Narrative, 225.
(Special attention is given
to the journey of Jacob and his household into Egypt. Just as Abraham had left
Ur of the Chaldeans and journeyed to Canaan (12:4-5), so now Jacob leaves the
land of Canaan and journeys to Egypt. Both men were leaving the land of their
birth in obedience to the will of God…)
[11]
Con số này có chút khác biệt, so với sách Công Vụ Tông Đồ, số người ra đi là 75
người (x. Cv 7:14), tuy nhiên theo tác giả Zondervan, sở dĩ có sự khác nhau đó
là do cách tính khác nhau, và trong quá trình sao chép bản thảo có sự sai sót
nên dẫn đến các con số khác nhau. (this total, which excludes Jacob’s son’
wives, who were not “his direct descendants,” does not tally exactly with the
totals in vv. 8-25 (i.e., 33+16+14+7=70). Nothing obvious explains how this was
calculated to give the total 66. The second total of “seventy” (v. 27) is
probably based on 66 plus Jacob, Joseph, and Joseph’s two sons, Manasseh and
Ephraim. To add to the complexitu of these figures, the earliest Greek
translation of Genesis records the number of Joseph’s sons as nine (see first
NIV text note on v.27), giving a total of 75 (see second NIV text note on v.
27; see also Acts 7:14) rather than 70. In the process of copying manuscripts,
mistakes occasionally can arise with numbers. Something like this may have
occurred at an early stage in the transmission of the text of Genesis. - Cf. Ibdi, Zondervan, 302.)
